Tüp bebek Tedavisi

Tüp bebek uygulamasinin aşamaları öncelikle uygulamaye başlanacak ayın başında adetin ilk günlerinde yumurtalıkların ve rahmin değerlendirilmesi eğer bu ay uygulamaye uygunsa rahmin yapısı ve yumurtalıkların yapısı ilaçlarla yumurta geliştirilmesine başlanır. Yumurtaların geliştirilme aşaması yaklaşık olarak 10 gün civarında sürer 8-12 gün sürebilir yeterli olgunluğa ulaştıktan sonra ki bu da ultrasonla tespit edilir çatlatıcı iğne kullanılarak toplama aşamasına geçilir.

Toplama aşamasından sonra laboratuvar aşaması söz konusudur. Toplanan yumurtaların içerisinde kaliteli olanlara mikroenjeksiyon işlemi ile sperm enjekte edilir ve sperm-yumurta birleşimileri beklenir ve takip edilir inkübatörlerde.

Oluşan oluşan embriyolar arasında kaliteli olanlar seçilir kaliteli olan oluşan embriyolar hastanın da yaşına göre sayısı belirlenerek 35 yaşının altında kanunlarımıza göre 1 oluşan embriyo 35 yaşın üzerine 2 oluşan embriyo ya da başarısız 2 deneme geçirmiş olan çiftlere 2 oluşan embriyo transferi yapabilmek şartıyla transfer aşamasına geçilir. 3. Aşama transfer aşamasıdır transfer aşamasından sonra artık gebeliği bekleme dönemi gelmektedir transferden 12 gün sonra hamilelik testi yapılır.

Kimler tüp bebek yaptırabilir?

Tüp bebek, klasik yöntemler ile gebe kalamayan kadın adaylarda uygulanan bir uygulama şeklidir. Erkek (sperm) ve dişi (yumurta) döl hücrelerinin laboratuvar koşullarında birleştirilmesi sonucunda oluşan gelişen embriyoların, rahime transferi ilkesine dayanır. Laboratuvar koşullarında gerçekleştirilen sperm-yumurta birleşimi, kendiliğinden (in vitro fertilizasyon) ya da insan eliyle, tek yumurta içine tek sperm verilmesi ile (mikroenjeksiyon) sağlanır.

Tüp bebek, önceleri enfeksiyon veya cerrahi işlem sonucunda tüplerinde kalıcı hasar oluşan kadın hastalarda uygulanmaya başlanmış, kısa bir süre sonra ise, kısırlığa yol açan diğer nedenlerin yaklaşımsinde de kullanılır hale gelmiş. Bugün, endometriozis, nedeni açıklanamayan kısırlık olguları ve erkeğe bağlı kısırlıkta, tüp bebek yöntemleri ile başarılı sonuçlar alınır.

Özellikle son yıllarda uygulanmaya başlanan mikroenjeksiyon, sperm sayısının çok düşük olması ve hatta menisinde hiç sperm olmamasına karşın, testisinde sperm bulunan erkek bireylerin uygulamasinde bir devrim olarak nitelendiriliyor.

Aşılama kısırlık süreçlerinde ilk uygulanan süreç yöntemlerinden biridir.

Kısırlık Latince adı ‘artificial insemination’ demektir. Aşılama yöntemi kadın hastaa verilen hap ya da iğnelerle her ay kendiliğinden oluşan bir adet yumurtanın sayısı iki ya da üçe çıkarılırken, erkeğin spermleri de özel bazı yöntemlerle yıkanıp hazırlanır.

Erkekten alınan spermlerin hareketli olanları küçük bir hacimde yoğunlaştırılmış olur.

Kadına verilecek çatlama iğneleri ile yumurtaların çatlama zamanı da ayarlanarak hazırlanmış olan spermler rahim içerisine özel bir plastik kanül yardımıyla bırakılır ve rahim içine bırakılan spermlerin en hareketli olanlarının kadın hasta yumurtasına ulaşmaları beklenilir.

Aşılama işlemi için kadın adayda en az bir kanalın/tüpün açık olması şarttır. Dolayısıyla aşılama işleminden önce rahim filmi çekilmesi gereklidir.

Eğer erkeğin spermlerinin sayı ve hareketi çok düşük ise aşılamadan beklenecek fayda çok azdır.Bu sayı ve hareket konusunda tam bir fikir birliği olmasa da genellikle kabul gören görüş erkeğin spermlerine yıkama işlemi uygulandıktan sonra ileri doğru hareketli sperm oranının en az ml de 1 milyonun üstünde olması gerektiğidir.

Embriyo dondurulmasının avantajları nelerdir?

Toplamda çiftin gebe kalma şansı artıyor. Kalan iyi kalitede embriyo (döllenmiş yumurta)ların da daha sonra değerlendirilmesi söz konusu olduğunda, çift için daha ekonomik, fiziksel olarak daha az yorucu ve daha kısa zamanda uygulama şansı doğmuş oluyor.
Polikistik over sendromu olan hastalarda yumurtalıkların aşırı cevabı oluştuğunda (şiddetli ovaryen hiperstimülasyon sendromu olarak adlandırılır) yumurtalar toplanarak oluşan tüm embriyo (döllenmiş yumurta)lar daha sonra transfer edilmek üzere dondurulabilir.

Siklus (bir tüp bebek deneme süreci) seyrinde endometrium kalınlığı yetersiz izlendiğinde, endometrial polip tespit edildiğinde ya da transfere yakın zamanda kırılma kanaması olduğunda gelişen embriyolar dondurularak daha sonra transfer edilebilir.
Kanser kemoterapisi ya da radyoterapisi öncesi gelişen embriyo dondurulması önerilebilir.

Embriyolar nasıl dondurulmakta ve çözülmektedir?

Embriyolar tüm gelişim evrelerinde dondurulabilmektedir. Embriyolar koruyucu bir sıvı ile karıştırılarak plastik tüp ya da cam ampullere konulur ve sıvı nitrojen içerisinde -196 derecede dondurularak saklanır.

Dondurulmuş embriyo (döllenmiş yumurta)lar çözülecekleri zaman sıvı nitrojenden çıkarılır, oda sıcaklığında çözülür, koruyucu sıvıdan ayrılarak özel bir kültür ortamına alınır ve inkübatöre (embriyo (döllenmiş yumurta)ların bekletildiği cihazlar) konulur. Aynı gün iyi görünen embriyo (döllenmiş yumurta)lar transfer edilebilir.

Dondurulmuş embriyo (döllenmiş yumurta)lar ne kadar saklanabilir?

Her ülkenin kendisini bağlayan yasal düzenlemeleri mevcuttur. Türkiye’de dondurulmuş gelişen embriyolar en fazla 5 yıl saklanabiliyor. Beşinci yılın sonunda çiftin izni alınarak saklanmaya devam ediliyor ya da imha ediliyor.

Dondurulmuş embriyo çözüldüğünde canlılık oranı nedir?

Tüm dondurulan oluşan embriyoların çözüldüğünde aynı canlılıkta bulunmaları mümkün olmamaktadır. Fakat iyi bir dondurma çözdürme programında bu oran %75-80’dir. Yani dondurulan her 10 oluşan embriyonun 7-8’i çözüldüğünde transfer edilebilir durumda olmaktadır. Bunun sebebi dondurma ve çözme işlemleri sırasında oluşan embriyoların zarar görebilmeleridir. Bu zarar, teknolojik açıdan iyi donanımlı bir tüp bebek laboratuvarında ve deneyimli oluşan embriyologların denetimde minimum olur.

Dondurulmuş embriyo ile döllenmiş yumurtadan doğan bebeklerde bir sağlık sorunu söz konusu olabilir mi?

Şimdiye kadar olan bilgiler dahilinde dondurulmuş çözülmüş embriyo (döllenmiş yumurta)ların transferinden doğan bebeklerde doğuştan anomali oranı diğerleri ile kıyaslandığında daha yüksek değildir. Sonuç olarak dondurulmuş embriyo (döllenmiş yumurta) uygulamaları güvenli ve hasta için ekonomik olan uygulamalardır.

Yumurta (Oosit) dondurma

Yumurta dondurma (ya da oosit dondurma olarak da bilinir),bir kadın bireyın yumurtalarının donmuş olarak saklanmasıdır. Bu, gelecekte üreme amaçlı kullanmak üzere yapılan bir uygulamadir ve genellikle üreme endüstriyelinde kullanılmaktadır. Bu uygulama, kadın bireyların yumurtalarının donmuş olarak saklanmasını ve daha sonra embriyo (döllenmiş yumurta) oluşumu için kullanmasını sağlar. Bu yöntem, üremeye hazır olmayan kadın bireylar için de kullanılabilir, ancak genellikle üreme sağlığı sorunları olan kadın bireylar için kullanılır.

Yumurta dondurma, çeşitli nedenlerle yapılabilir. Bunlar arasında:

Üreme sağlığı sorunları: Kadınların yumurtalıklarındaki hastalıklar ya da cerrahi müdahaleler sonucu yumurtlama yeteneğinin azalması durumunda yumurta dondurma yapılabilir.

Kanser yaklaşımsi: Kanser yaklaşımsi sırasında kemoterapi ya da radyasyon terapisi gibi yaklaşımler yumurtalıklarda hasar oluşturabilir. Bu nedenle, kanser yaklaşımsi öncesinde yumurta dondurma yapılabilir.

Erken yaşta yumurta stoklaması: Genç kadın adaylar, gelecekte üremeye hazır olmak ya da üreme sağlıkları nedeniyle yumurta dondurma yapabilirler.

Eşcinsel çiftler veya tek anneler: Eşcinsel çiftler veya tek anneler için yumurta dondurma, gelecekte gelişen embriyo oluşumu için yumurta kaynağı sağlar.

Özel sebepler: Kişisel sebepler, örneğin, iş ya da eğitim nedeniyle üremeye henüz hazır olmamak gibi.

Ancak yumurta dondurma yapmak için mutlaka bir medikal neden gerekmez, kişinin tercihi veya planlarını değiştirebilecek olası durumlar için yapılabilir.

Yumurta dondurma, kadın bireylar için genellikle en uygun yaş aralığı 20 ve 40 yaş arasıdır. Bu yaş aralığı içinde kadın bireyların yumurtaları daha sağlıklı ve daha yüksek bir üreme potansiyeline sahiptir. Ancak, yumurta dondurma için yaş sınırlaması yoktur ve daha yaşlı kadın bireylar da yumurta dondurma yaptırabilirler. Bununla birlikte, yumurtalıkların yaşlanması nedeniyle yumurta kalitesi ve üreme potansiyeli azaldıkça dondurulmuş yumurtaların fertilizasyon oranı düşebilir. Bu nedenle, dondurulmuş yumurtaların kullanımı ile ilgili beklentiler düşük olmalıdır.

Sperm dondurma

Sperm dondurma, erkek bireylerin spermini donmuş olarak saklamasını ve daha sonra embriyo (döllenmiş yumurta) oluşumu için kullanmasını sağlar. Bu yöntem, üremeye hazır olmayan erkek bireyler için de kullanılabilir, ancak genellikle üreme sağlığı sorunları olan erkek bireyler için kullanılır. Sperm dondurma yapılan durumlardan bazıları şunlardır: 

Erkek infertilitesi: Erkeklerde sperm ile ilgili sağlık sorunları olan ya da cerrahi müdahale geçirmiş erkek adayler spermlerini gelecekte kullanmak için dondurabilir.

Kanser yaklaşımsi: Kemoterapi ya da radyasyon gibi yaklaşımler erkek hastalerde sperm üretimini etkileyebilir, bu nedenle yaklaşım öncesinde sperm dondurma yapılabilir.

Erken yaşta sperm stoklaması: Genç erkek bireyler, gelecekte üremeye hazır olmamak ya da üreme sağlıkları nedeniyle sperm dondurma yapabilirler.

Eşcinsel çiftler veya tek babalar: Eşcinsel çiftler veya tek babalar için sperm dondurma, gelecekte oluşan embriyo oluşumu için sperm kaynağı sağlar.

Özel sebepler: Kişisel sebepler, örneğin, iş ya da eğitim nedeniyle üremeye henüz hazır olmamak gibi.

Ancak sperm dondurma yapmak için mutlaka bir medikal neden gerekmez, kişinin tercihi veya planlarını değiştirebilecek olası durumlar için yapılabilir. Ayrıca sperm dondurma gelecekteki fertilite garantisi değildir, sperm kalitesi ve miktarına göre başarı oranları değişebilir.

Tüp bebek süreçsi, kişinin durumuna ve süreç seçimine göre değişebilir, ancak genellikle birkaç ay sürer. Yurtdışından Türkiye’de IVF süreçsi yaptırmak için gelen hastalar bu sürecin ortalama olarak 21 gününü Türkiye’de geçirmeleri gerekmektedir. Standart 21 günlük tüp bebek süreç sürecini şu şekilde sıralayabiliriz:

Başvuru: İlk olarak, infertilite süreçsi için bir başvuru yapılır. Bu süreçte, doktorun kişinin sağlık durumunu ve üreme sağlığını değerlendirilebilmesi için testlerini ve daha önce ülkesinde yaptırdığı muayene bulgularını isteyebilir. Bilgiler yeterli ve güncel değilse bazı testleri ülkelerinde yeniden yaptırmalarını isteyebilirler. 

Hormon yaklaşımsi: Tedaviye başlamadan önce, kadın birey için hormon yaklaşımsi verilir. Bu, yumurtlamayı teşvik etmek için kullanılan ilaçları içerebilir. Bu yaklaşımye hastalar gelmeden önce ülkesinde başlayabilir. 

Doktor muayenesi: Türkiye’ye geldikten sonra gerekli doktor tarafından muayene edilir ve gerekli görülmesi durumunda bazı tetkik ve testler yapılabilir. 21 günlük süreç bu şekilde başlar.

Yumurta toplama: Kadının yumurtaları ultrason eşliğinde transvajinal yolla toplanır.

Sperm toplama: Erkekten sperm örneği toplanır.

Embriyo oluşumu: Yumurta ve sperm laboratuvarda birleştirilir ve gelişen embriyo oluşumu gerçekleşir.

Embriyo seçimi: Kliniğe göre, fertilizasyondan sonra 3. veya 5. günlerde embriyo (döllenmiş yumurta) seçimi yapılır.

Embriyo transferi: Oluşan gelişen embriyolar, rahim içine transfer edilir.

Embriyo dondurma: Transfer edilmeyen herhangi bir embriyo (döllenmiş yumurta) gelecekte kullanmak için dondurulabilir.

Ultrason: 8-10 gün sonra, ultrason yapılır ve gelişen embriyo transferi sonrası gelişimi gözlemler.

Gebelik testi: Embriyo transferinden 2 hafta sonra, gebelik durumu testi yapılır ve hamilelik doğrulanır. Bunun sonrasında hasta ülkesine dönebilir. 

Takip randevuları: Kadın artık ülkesinde takip randevularına ve ultrason taramasına giderek gebelik süreci gelişimini izler.

Bu sürecin her klinikte farklı protokoller ve varyasyonları olabilir ve ayrıca 21 günlük tüp bebek uygulamasinin başarı oranı, kişinin fertilite durumu ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir.

Tüp Bebek uygulamaları ile genetik teknolojinin bağdaştırılmasının çok uzun bir geçmişi yoktur. İlk defa 1990’lı yılların başında cinsiyet üzerinden geçiş gösteren hastalıkların engellenmesi amacı ile oluşan embriyonun seksinin belirlenmesi ile başlayan ve genel anlamda preimplantasyon genetik olarak adlandırılan uygulamalar son derece hızlı bir gelişme göstermiş ve bugün artık tek gen hastalıklarının ve doku antijenlerinin embryo düzeyinde tanısına olanak vermektedir. Preimplantasyon genetik uygulamaları ikiye ayrılır.

Bunlardan ilki ve en çok kullanılanı preimplantasyon genetik tarama (preimplantation genetic screening-PGS) adı verilen ve kromozomların yapısal ve sayısal bozukluklarını ortaya koymak amacı ile kullanılan uygulamalardır. Preimplantasyon genetik tarama FISH (flourescent in-situ hybridization) adı verilen bir teknoloji kullanılarak yapılır. Floresan mikroskobu altında değişik renk yansımaları veren problar ile eşleştirilen kromozomlardan normal veya anormal yapı ve sayıda olanları görülebilir.

Örneğin Down sendromu adı verilen ve doğuştan geri zekâlılığın en fazla görülen nedeni olan hastalık 21. kromozomdan iki yerine üç tane olması ile ortaya çıkar. FISH yapıldığı zaman 21. kromozoma bağlanan 3 tane prob görülecektir. Down sendromu tanısı almış olan embriyo (döllenmiş yumurta) böylece rahim içine yerleştirilmeyecektir.

PGS’nin belli başlı 3 kullanım alanı vardır. Bunlar ileri bayan yaşı (38 yaş sonrası),mükerrer düşük öyküsü varlığı (3 veya daha fazla düşük) ve mükerrer tüp bebek başarısızlığı (3 veya daha fazla tüp bebek uygulamasında toplam 10 gelişen embriyo transferine rağmen hiç gebelik süreci olmaması) olgularıdır. Yalnız, PGS, güncel hali ile bu 3 durumda da eve canlı bebekle gitme oranını arttırmamaktadır.

Bu güncel hali ile başarısızlığın nedeni, 1) mevcut teknoloji ile ancak kısıtlı sayıda kromozomların değerlendirilmesi, 2) FISH metodunun yalancı-negatif ve yalancı-pozitif netice vermesi; 3) gelişen embriyo biopsisinin gelişen embriyoya zarar verebilme potansiyeli. Hatta yakın zamanda yapılan bir Hollanda çalışmasında, ileri bayan yaşı nedeni ile PGS uygulmasında, PGS kolunda, PGS yapılmayanlara göre gebelik süreci oranı daha düşük bulunmuştur. Biz Merkezimizde, ancak, bay veya bayan kromozom tetkikinde yapısal veya sayısal kromozom problemi olan olgularda PGD yapmaktayız. PGS ise tercih etmemekteyiz.

Preimplantasyon genetik tanı (PGT) ise varlığı bilinen ve tek gen üzerinden geçiş gösteren hastalıkların tanınması esasına dayanır. PCR adı verilen değişik bir teknoloji ile hastalığa neden olan gendeki değişiklik oluşan embriyo düzeyinde saptanarak sağlıksız oluşan embriyolar transfer edilmez. PGT ile tanı konabilen tek gen hastalıklarının sayısında her geçen gün artış olmaktadır. Özellikle ülkemizi ilgilendiren sık görülen tek gen hastalıklarından talassemi yani Akdeniz anemisi PGT uygulamaları içinde en fazla yer bulanıdır.

Talassemi dışında orak hücreli anemi, Tay Sachs hastalığı, Frajil X sendromu ve bunlar gibi pek çok tek gen hastalığının tanısı PGT ile mümkün olmaktadır. PGT ile ayrıca hastalıklı çocuğu olan çiftlerde bu çocuk için kemik iliği veya kordon kanından alınan kök hücreler ile transplantasyon yapılması amacı ile doku uyumlu kardeş yapılabilmektedir. Bu şekilde çift hem sağlıklı bir çocuğa sahip olabilmekte hem de hastalıklı çocukları için kök hücre nakli yaptırabilmektedir.

Genetik mühendislik alanındaki hızlı ilerlemeler ile hatalı genlerin tamiri de çok uzak olmayan bir gelecekte mümkün olacaktır. Embriyo düzeyinde tüm genetik yapının belirlenmesi ve hastalıklı genlerin değiştirilmesi bugün bir kurgu bilim gibi görünse de gelecekte bunların gerçekleşme olasılığı yüksek görünmektedir. Bu uygulamaların tabiî ki göz ardı edilemeyecek bir etik boyutu da vardır. Etik boyutlarının dikkatli bir şekilde irdelenmesi bu nedenle çok önemlidir.