PKOS

Polikistik Over Sendromu (PKOS) Nedir?

Polikistik Over Sendromu (PKOS),özellikle 30 yaş altındaki kadınlarda sıkça görülen, yumurtalıklarda çok sayıda iyi huylu kistin oluşumu ile karakterize hormonal bir rahatsızlıktır. Bu kistler, yumurtalık dokusu içinde küçük kesecikler halinde yer alır ve hastalığın temel belirtilerinden biridir.

PKOS’un temelinde, beyindeki hipofiz bezinden salgılanan LH ve FSH hormonlarının dengesizliği yer alır. Bu hormonal dengesizlik, yumurtlamanın düzenli gerçekleşmesini engeller. Aynı zamanda yumurtalıklardan androjen adı verilen erkeklik hormonlarının normalden fazla salgılanmasına yol açar. PKOS’un neden ortaya çıktığı kesin olarak bilinmemekle birlikte, birçok faktörün bu durumu tetiklediği düşünülmektedir.

PKOS Nasıl Gelişir?

Bu sendrom, adeta bir kısır döngü şeklinde işler. LH hormonundaki artış, yumurtalıklarda androjen üretimini artırır. Artan androjenler yağ dokusunda östrojene dönüşür ve bu östrojen yeniden LH seviyesini yükseltir. Bu döngü, kilo fazlalığı ve insülin direnci gibi faktörlerle daha da derinleşir. Vücutta insüline karşı gelişen direnç, hormon dengesini bozarak PKOS'un ilerlemesine katkı sağlar. Kilo kaybı ya da hormonal baskılama bu döngüyü kırmada etkili olabilir.

PKOS Ne Zaman Ortaya Çıkar?

PKOS, çoğunlukla ergenlik döneminde, adet kanamalarının başlamasıyla fark edilir hale gelir ve doğurganlık çağındaki kadınların yaklaşık %3 ila %5’ini etkiler. Bu dönemde düzensiz adet döngüleri en yaygın belirtidir ve hastaların %75’inde görülür. Sıklıkla seyrek adet görme ya da zaman zaman hiç adet görmeme (amenore) şeklinde kendini gösterir. Gecikmeli gelen adetler genellikle yoğun ve uzun süreli olur.

Yeni adet görmeye başlayan genç kızlarda, PKOS olmasa bile benzer düzensizlikler ilk 1-2 yıl boyunca doğal olarak görülebilir. Doğum kontrol hapı gibi ilaçların erken kullanımı PKOS tanısının gecikmesine neden olabilir.

PKOS Belirtileri Nelerdir?

PKOS’lu kadınlarda yaygın belirtiler şunlardır:

• Adet düzensizlikleri

• Ciltte yağlanma ve sivilceler

• Tüylenmede artış (özellikle erkek tipi)

• Kilo alımı veya obezite

• Saç dökülmesi (erkek tipi)

PKOS her zaman kısırlığa neden olmaz. Bazı kadınlar düzenli yumurtlayabilir ve doğal yollardan gebe kalabilir. Ancak birçok PKOS hastasında hamilelik süreci gecikebilir ve tedavi desteği gerekebilir. PKOS’lu kadınların yaklaşık %40’ında obezite görülür ve bu durum belirtileri daha da ağırlaştırabilir. Bazı durumlarda sadece kilo vermek bile belirtilerin büyük kısmını hafifletebilir.

PKOS Tanısı Nasıl Konur?

PKOS tanısı, klinik belirtiler, laboratuvar testleri ve ultrason bulgularının birlikte değerlendirilmesiyle konur. Vajinal ultrasonografi, yumurtalıklarda çok sayıda küçük kistin görülmesini sağlar. Bu kistler, yumurtlamamış folliküllerdir ve genellikle birkaç milimetre çapındadır.

Burada önemli bir ayrım vardır: Polikistik Over (PKO) ifadesi sadece yumurtalıkların ultrason görüntüsünü tanımlar, ancak PKOS, hormon dengesizlikleri ve klinik belirtilerle seyreden bir hastalık tablosudur. Yani her PKO görüntüsü PKOS anlamına gelmez.

Tanıda ayrıca kandaki LH, FSH ve androjen seviyeleri değerlendirilir. LH/FSH oranının 3'ten yüksek olması PKOS lehine bir bulgudur. Ayrıca adet döngüsünün 21. gününde ölçülen progesteron seviyesi, yumurtlamanın olup olmadığını gösterir.

PKOS ve İnsülin Direnci

Güncel çalışmalar, PKOS ile insülin hormonu arasında güçlü bir ilişki olduğunu göstermektedir. İnsülin, kan şekeri düzenlemesinde rol oynayan bir hormondur. PKOS'lu kadınların birçoğunda hücreler insüline karşı duyarsız hale gelir, bu duruma insülin direnci denir. Vücut, bu durumu dengelemek için daha fazla insülin üretir, ancak bu durum yumurtalıklarda androjen artışına neden olur. Zayıf kadınların %30’unda, kilolu olanların ise %75’inde insülin direnci saptanabilir.

PKOS’un Uzun Vadeli Riskleri

PKOS, uzun vadede bazı sağlık sorunlarına yol açabilir:

• Tip 2 Diyabet: Yüksek insülin seviyeleri şeker hastalığı riskini artırır.

• Yüksek Tansiyon ve Kolesterol: Hormonal değişiklikler kalp-damar hastalıkları riskini yükseltir.

• Rahim İçi Kanser Riski: Uzun süreli adet düzensizlikleri, rahim iç yüzeyinde kanser gelişme riskini artırabilir.

Adet Düzensizliği ve Tedavisi

PKOS’ta yumurtlamaya bağlı olarak adetlerde düzensizlik ve aşırı kanama sık görülür. Tedavide ana amaç, yumurtlamanın düzenlenmesidir. Yumurtlamayı uyaran ilaçlar kullanılsa da, uzun süreli kullanımları yan etkiler nedeniyle sınırlıdır. Fazla kilolar da adet düzensizliğini artırır, bu nedenle kilo kontrolü büyük önem taşır.

35 yaş altı ve çocuk istemeyen kadınlarda doğum kontrol hapları sıklıkla kullanılır. Ayrıca adetlerin düzenlenmesi için adetin ikinci yarısında verilen progesteron destekleri de etkili olabilir.

PKOS ve Kısırlık (İnfertilite)

PKOS, yumurtlama sorunlarına bağlı kısırlığın en yaygın nedenlerinden biridir. PKOS’lu kadınlarda çocuk sahibi olma isteği varsa, ilk adım genellikle kilo vermek olur. Yumurtlamayı uyaran ilaçlar arasında en sık kullanılan klomifen sitrattır. Klomifen etkisiz kalırsa, enjeksiyonla verilen hormon tedavileri ve aşılama yöntemleri uygulanabilir. Bu yöntemlerle %60’ın üzerinde başarı sağlanabilir.

Daha ileri vakalarda, laparoskopik over drilling (LOD) yöntemiyle yumurtalıklara küçük delikler açılarak yumurtlama düzenlenebilir. Bu işlem, özellikle uzun süredir kısırlık sorunu yaşayan ve yüksek LH seviyelerine sahip kadınlarda daha başarılıdır.

Tüylenme (Hirsutizm)

Androjen fazlalığına bağlı olarak gelişen tüylenme, PKOS’un en belirgin şikayetlerinden biridir. Tedaviye rağmen mevcut tüyler kalabilir, bu nedenle epilasyon gibi yöntemler gerekebilir. Doğum kontrol hapları androjen seviyelerini düşürerek yeni tüy oluşumunu engelleyebilir. Cyproterone asetat içeren ilaçlar bu amaçla sık kullanılır. Tüylenme tedavisi uzun süreli olup, etkili sonuçlar almak 8-18 ay sürebilir.

Son yıllarda insülin duyarlılığını artıran ilaçlar da PKOS tedavisinde kullanılmaya başlanmıştır ve olumlu sonuçlar vermektedir.